Rewitalizacja stanowi proces wyprowadzania ze stanu kryzysowego obszarów zdegradowanych, prowadzony w sposób kompleksowy, poprzez zintegrowane działania na rzecz lokalnej społeczności, przestrzeni i gospodarki, skoncentrowane terytorialnie, prowadzone przez interesariuszy rewitalizacji na podstawie gminnego programu rewitalizacji.

Zasady oraz tryb przygotowania, prowadzenia i oceny rewitalizacji określa ustawa z dnia 9 października 2015 roku o rewitalizacji (Dz. U. z 2015 poz.1777), zgodnie z którą rewitalizacja stanowi zadanie własne gminy.

Rewitalizacja prowadzona jest na obszarze rewitalizacji stanowiącym całość lub część obszaru zdegradowanego tj. obszaru gminy znajdującego się w stanie kryzysowym z powodu koncentracji negatywnych zjawisk społecznych, w szczególności bezrobocia, ubóstwa, przestępczości, niskiego poziomu edukacji lub kapitału społecznego, a także niewystarczającego poziomu uczestnictwa w życiu publicznym i kulturalnym oraz w przypadku występowania na nim ponadto co najmniej jednego z następujących negatywnych zjawisk: gospodarczych, środowiskowych, przestrzenno-funkcjonalnych lub technicznych.

Obszar rewitalizacji wyznaczany jest uchwałą rady miasta i stanowi obszar cechujący się szczególną koncentracją negatywnych zjawisk oraz mający istotne znaczenie dla rozwoju lokalnego miasta.

Proces rewitalizacji prowadzony jest na podstawie gminnego programu rewitalizacji przyjmowanego uchwałą rady miasta. Gminny program rewitalizacji określa m.in.:

• szczegółową diagnozę obszaru rewitalizacji,
• opis wizji stanu obszaru po przeprowadzeniu rewitalizacji,
• cele rewitalizacji,
• szacunkowe ramy finansowe gminnego programu rewitalizacji,
• opis struktury zarządzania realizacją gminnego programu rewitalizacji,
• system monitorowania i oceny gminnego programu rewitalizacji.

Gminny program rewitalizacji zawiera także opis przedsięwzięć rewitalizacyjnych, tj. projektów i innych działań, w szczególności o charakterze społecznym, gospodarczym, urbanistycznym, budowlanym, środowiskowym, konserwatorskim, edukacyjnym, naukowym, zdrowotnym lub kulturalnym ukierunkowanych na osiągnięcie jego celów albo logicznie powiązanych z jego treścią i celami.

Przedsięwzięcia rewitalizacyjne powinny pobudzać aktywność środowisk lokalnych i stymulować współpracę na rzecz rozwoju społeczno-gospodarczego oraz przeciwdziałać zjawisku wykluczenia społecznego w zagrożonych patologiami społecznymi obszarach. Przedsięwzięcia rewitalizacyjne prowadzić powinny do polepszenia jakości życia mieszkańców, w tym zwiększenia ich szans na zatrudnienie. Powinny pozwolić na trwałą odnowę obszaru, poprawę ładu przestrzennego, stanu środowiska i zabudowy, a także przyczyniać się do ograniczania zjawiska eksurbanizacji.

Wszelkie remonty, modernizacje oraz inwestycje infrastrukturalne same w sobie nie są działaniami rewitalizacyjnymi, jednak inwestując w poprawę stanu zabudowy i infrastruktury w obszarze zidentyfikowanym jako obszar rewitalizacji stanowią jej ważny element. Inwestycje w infrastrukturę nie są celem rewitalizacji a jedynie narzędziem do osiągnięcia celu ożywienia obszaru.
Nie wszystkie podejmowanie przedsięwzięcia rewitalizacyjne, w tym różnego rodzaju inwestycje i remonty są finansowane z funduszy unijnych. Proces rewitalizacji finansowany jest także m.in. z budżetów miast, ze środków przedsiębiorców, osób fizycznych, kościołów, organizacji pozarządowych.

Na zwiększenie efektywności działań dotyczących przeciwdziałaniu wykluczeniu społecznemu mają wpływ organizacje pozarządowe, których działalność jest często wspierana dotacjami miejskimi (m.in. w ramach otwartych konkursów ofert) oraz grantami przyznawanymi przez np. Fundację „Fundusz Grantowy dla Płocka”. Organizacje te powinny realizować zadania dostosowane do potrzeb danego obszaru.

Dotowanie remontów obiektów zabytkowych z budżetu miasta jest jednym z nielicznych dostępnych i możliwych prawnie do stosowania w rewitalizacji systemów motywacyjnych.

Mieszkalnictwo jest jednym z ważniejszych problemów rewitalizacji. Wymaga systemowych rozwiązań. Lokalna społeczność powinna być włączana w realizowane projekty rewitalizacyjne. Należy unikać zjawiska gentryfikacji - dążyć do poprawy warunków życia obecnych mieszkańców, a nie ich całkowitej wymiany.

Efektem procesu rewitalizacji powinno być wyposażenie obszarów rewitalizacji w nowe funkcje, lub przywrócenie poprzednich, w wyniku zaplanowanych i skoordynowanych działań interwencyjnych i naprawczych.

Fundamentem procesu rewitalizacji jest partycypacja społeczna. Diagnozowanie, programowanie, wdrażanie, monitorowanie rewitalizacji odbywa się przy udziale interesariuszy tego procesu, tj.:
mieszkańców obszaru rewitalizacji oraz właścicieli, użytkowników wieczystych nieruchomości i podmiotów zarządzających nieruchomościami znajdującymi się na tym obszarze, w tym spółdzielni mieszkaniowych, wspólnot mieszkaniowych i towarzystw budownictwa społecznego;

• pozostałych mieszkańców miasta;
• podmiotów prowadzących lub zamierzających prowadzić na obszarze miasta działalność gospodarczą;
• podmiotów prowadzących lub zamierzających prowadzić na obszarze miasta działalność społeczną, w tym organizacji pozarządowych i grup nieformalnych;
• jednostek samorządu terytorialnego i ich jednostek organizacyjnych;
• organów władzy publicznej.

Przykłady działań rewitalizacyjnych:

• budowa/remont oświetlenia, zakup i instalacja systemów monitoringu – o ile te działania przyczynią się do zwiększenia poczucia bezpieczeństwa osób przebywających w zagrożonych patologiami społecznymi obszarach miasta oraz przyczynią się do zapobiegania występowania zjawiska przestępczości,
• budowa/przebudowa/remonty ulic, chodników, ścieżek rowerowych – o ile w wyniku tych działań nastąpi poprawa funkcjonalności ruchu w obszarach wskazanych do rewitalizacji oraz zwiększy się dostępność do tych obszarów,
• zagospodarowanie przestrzeni publicznych, w tym m.in. przebudowa placów, budowa/remonty parkingów, publicznych toalet miejskich, montaż elementów małej architektury, regeneracja miejsc rekreacji, tworzenie nowych terenów zieleni, placów zabaw dla dzieci – o ile dzięki tym działaniom nastąpi ożywienie obszaru poddawanego rewitalizacji za sprawą zwiększenia liczby osób korzystających z odnowionej przestrzeni,
• budowa/przebudowa/remonty obiektów oraz ich adaptacja na cele społeczne (np. świetlice środowiskowe, warsztaty terapii zajęciowej), zdrowotne (np. szpitale, przychodnie), edukacyjne (np. przedszkola, szkoły), kulturalne (np. domy kultury, galerie, muzea), turystyczne (np. punkty informacji turystycznej, hotele), mieszkalno-usługowe – o ile działania te przyczynią się do uporządkowania zdegradowanej przestrzeni miejskiej oraz ożywienia najbliższego otoczenia,
• konserwacja i renowacja obiektów zabytkowych – o ile działania te połączone są z wprowadzeniem do zabytku nowej funkcji (społecznej, kulturalnej, usługowej) mającej wpływ na ożywienie najbliższego otoczenia,
• przebudowa/remonty budynków mieszkalnych, w tym wymiana mediów – o ile w wyniku tych działań budynki te, znajdujące się najczęściej w złym stanie technicznym, nie będą już stanowiły zagrożenia dla życia ludzi oraz zmniejszą się koszty ich utrzymania co ma istotne znaczenie z uwagi na częste występowanie na terenach rewitalizowanych zjawiska ubóstwa,
• inicjatywy na rzecz inteligentnego rozwoju terenów wskazanych do rewitalizacji w celu pełnego wykorzystywania ich potencjału,
• organizacja przedsięwzięć kulturalnych, sportowych, turystycznych, edukacyjnych, które integrują i aktywizują lokalną społeczność do częstszego korzystania z przestrzeni publicznych,
• organizacja warsztatów, kursów, szkoleń indywidualnych i grupowych, które służą przeciwdziałaniu wykluczeniu społecznemu np. osób bezrobotnych, starszych, niepełnosprawnych oraz przyczyniają się do ich aktywizacji zawodowej,
• organizacja zajęć dla dzieci i młodzieży, które zamieszkują na terenach wskazanych do rewitalizacji w szczególności zajęcia mające na celu wyrównywanie szans edukacyjnych uczniów oraz rozwijanie ich zainteresowań
  działania mające na celu wspieranie przedsiębiorczości na terenach wskazanych do rewitalizacji, w tym np. wynajmowanie gminnych lokali na preferencyjnych warunkach, zwolnienia z podatku od nieruchomości, stworzenie bazy danych przedsiębiorców prowadzących działalność na terenach wskazanych do rewitalizacji, stworzenie bazy zawierającej informacje o lokalach użytkowych do wynajęcia, wspólna promocja przedsiębiorców, przyznanie jednorazowych środków na podjęcie działalności gospodarczej na terenach wskazanych do rewitalizacji,
• wspieranie podmiotów ekonomii społecznej
  organizacja plebiscytów, konkursów dla podmiotów prowadzących działalność na terenach wskazanych do rewitalizacji (np. na najładniejszy balkon, witrynę świąteczną) oraz dla właścicieli nieruchomości (np. na najciekawiej zagospodarowane podwórko) w celu zaktywizowania ich do podejmowania działań na rzecz poprawy warunków życia mieszkańców obszarów poddawanych rewitalizacji, ożywiania przestrzeni oraz poprawy jej estetyki,
• organizacja okresowych targowisk, jarmarków na terenach wskazanych do rewitalizacji w celu ożywienia przestrzeni oraz wsparcia przedsiębiorców prowadzących na tych terenach stałą działalność (np. restauratorów, handlowców) za sprawą udziału w tych imprezach kupców oraz klientów,
• stworzenie systemu zamiany lokali mieszkalnych obejmującego zarówno realizację wniosków o zamianę lokali, jak i aktywne zachęcanie najemców do przeprowadzenia się na tereny poddawane rewitalizacji
  działania mające na celu wzmocnienie i rozwój instytucji publicznych w celu poprawy jakości świadczonych usług oraz ich dostępności, w tym m.in. streetworker (pedagog ulicy),
• opracowanie katalogu dobrych praktyk w zakresie zasad rozmieszczania obiektów informacji wizualnej (reklam i szyldów) w celu poprawy jakości estetyki przestrzeni publicznej - reklamy nie powinny zawłaszczać tej przestrzeni dla celów komercyjnych ani w niej dominować, winny pełnić rolę informacyjną,
• przyjęcie jasnych zasad dotyczących ograniczeń w ruchu kołowym, preferencje dla komunikacji publicznej (budowa/remonty dworców, centrów przesiadkowych), ułatwienia dla rowerzystów oraz stworzenie lepszych warunków do poruszania się dla pieszych z uwzględnieniem osób z ograniczoną zdolnością poruszania,
• organizacja konsultacji społecznych mających na celu poznanie opinii wszystkich środowiska zainteresowanych procesem rewitalizacji. Projekty rewitalizacyjne powinny być wynikiem zidentyfikowanych potrzeb mieszkańców. Dlatego projekty te powinny być przedstawione do konsultacji jeszcze przed przystąpieniem do opracowania dokumentacji projektowej.

Działania rewitalizacyjne o charakterze infrastrukturalnym powinny w swoim zakresie uwzględniać m.in. działania w zakresie oszczędności energetycznej (np. termomodernizacja, odnawialne źródła energii, montaż energooszczędnego oświetlenia), potrzeby osób niepełnosprawnych (np. montaż wind, budowa podjazdów), budowę/przebudowę/remonty sieci (np. kanalizacyjnych, wodociągowych) oraz poprawę estetyki (np. uporządkowanie tablic reklamowych).